Υπογονιμότητα και Μικροβίωμα

Η αναπαραγωγή αποτελεί ένα θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα. Η ανεπιθύμητη ατεκνία αφορά ένα μεγάλο αριθμό ζευγαριών σε βαθμό πολύ μεγαλύτερο απ’ ότι είναι συνήθως αντιληπτό. Υπογονιμότητα ορίζεται η μη επίτευξη κύησης ύστερα από έναν τουλάχιστο χρόνο σεξουαλικών επαφών χωρίς προφύλαξη. Η εμφάνιση υπογονιμότητας αυξάνει με την πρόοδο της ηλικίας  και αφορά ένα ποσοστό 10-15% των ζευγαριών  αναπαραγωγικής ηλικίας.

Στο ανθρώπινο σώμα υπάρχουν 100 τρισεκατομμύρια μικροοργανισμοί, 10 φορές περισσότεροι από τα ανθρώπινα κύτταρα. Σχεδόν όλοι οι ανθρώπινοι ιστοί φιλοξενούν μικρόβια που έχουν αναγνωριστεί ευρέως ως σημαντικοί παράγοντες για τη διατήρηση της καλής υγείας στον ανθρώπινο οργανισμό. Το σύνολο του γενετικού υλικού της μικροβιακής σύνθεσης που φιλοξενείται στον ανθρώπινο οργανισμό αποτελεί το μικροβίωμα. 

Ο λόγος που στις μέρες μας γίνεται τόση συζήτηση για το μικροβίωμα και την υπογονιμότητα είναι ότι υπάρχουν πια οι τεχνολογικές δυνατότητες (Next Generation Sequencing – NGS) να ανιχνευθεί και να συσχετιστεί με μία θετική ή αρνητική έκβαση της εγκυμοσύνης. Μία πλήρης καταγραφή και κατανόηση του ρόλου του αναπαραγωγικού μικροβιώματος υπόσχεται βελτιώσεις στις θεραπείες γονιμότητας, ακόμα και για περιπτώσεις που μέχρι σήμερα παραμένουν αδιάγνωστες.

Η αναπαραγωγική οδός του θήλεος έχει συγκεκριμένη μικροβιακή σύνθεση και αλλάζει κατά μήκος της πορείας της. Το «καλό» μικροβίωμα χαρακτηρίζεται από την παρουσία της μικροβιακής ομάδας των Lactobacilli, ενώ το «κακό» μικροβίωμα έχει συσχετιστεί με διάφορες νόσους όπως: χρόνια ενδομητρίτιδα, ενδομητρίωση, πυελική φλεγμονώδη νόσο, γυναικολογικές κακοήθειες.

Οι βακτηριακές ομάδες στην αναπαραγωγική οδό παίζουν σημαντικό ρόλο στα διαφορετικά στάδια της αναπαραγωγικής διαδικασίας, όπως είναι ο σχηματισμός του γαμέτη, η γονιμοποίηση, η έναρξη και η συντήρηση της κύησης και ο μικροβιακός αποικισμός του νεογνού. 

Στην παρακάτω εικόνα φαίνεται ο μικροβιακός αποικισμός στην ανώτερη και κατώτερη αναπαραγωγική οδό της γυναίκας καθώς και πως αυτό αλλάζει με την ηλικία και την επίδραση των ορμονών του φύλου.  

Η υπογονιμότητα αφορά  1 στα 7 ζευγάρια και ο γυναικείος παράγοντας ευθύνεται για το 35%-40% των υπογόνιμων ζευγαριών, ενώ το 35% των υπογόνιμων ζευγαριών παραμένουν αδιάγνωστα. Έχει περιγραφεί  ότι υπογόνιμες γυναίκες έχουν διαφορετική μικροχλωρίδα του  αναπαραγωγικού τους συστήματος σε σχέση με τις γόνιμες. Αυτό είναι μία ενδιαφέρουσα παρατήρηση, δεδομένου ότι  η μελέτη του μικροβιώματος σήμερα μπορεί να δώσει νέες δυνατότητες για διάγνωση και θεραπεία.

Οι αλλαγές στο μικροβίωμα του γυναικείου αναπαραγωγικού συστήματος έχουν συσχετιστεί με διαφορετικά αποτελέσματα στην εξωσωματική γονιμοποίηση. Έχει περιγραφεί ότι οι Lactobacilli ασκούν θετικές επιδράσεις (μπλε βέλος) στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή. Αντίθετα παρουσία συγκεκριμένων μικροβιακών ομάδων έχει συσχετιστεί με χαμηλότερα ποσοστά επιτυχίας (ροζ βέλη), όπως φαίνεται στο παρακάτω διάγραμμα.

Ο ανδρικός παράγοντας ευθύνεται για το 30-35% των περιπτώσεων υπογονιμότητας και πιθανοί προγνωστικοί παράγοντες τόσο για φυσική σύλληψη, όσο και για την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή είναι ο εργαστηριακός έλεγχος της ποιότητας του σπέρματος. Ο έλεγχος αυτός γίνεται με τη βασική ανάλυση του σπέρματος (σπερμοδιάγραμμα), τον έλεγχο κατακερματισμού DNA του σπέρματος-DNA fragmentation, καθώς και τον έλεγχο της δέσμευσης του σπέρματος στη διάφανη ζώνη και την ακροσωμιακή αντίδραση. Στη βασική ανάλυση του σπέρματος γίνεται  αξιολόγηση της ποιότητας του σπέρματος με την εκτίμηση του αριθμού, της κινητικότητας και της μορφολογίας των σπερματοζωαρίων, καθώς και άλλων παραμέτρων. Ένα φυσιολογικό σπερμοδιάγραμμα συνήθως θα αποκλείσει ένα σημαντικό παράγοντα υπογονιμότητας από την πλευρά του άνδρα.

Στον παρακάτω πίνακα φαίνεται η παρουσία διαφόρων μικροβιακών κοινοτήτων στο σπέρμα, καθώς και η συσχέτισή τους με καλής ή χαμηλότερης  ποιότητας σπέρμα.

Η συσχέτιση μεταξύ υπογονιμότητας και λοιμώξεων του ουρογεννητικού συστήματος από σεξουαλικώς μεταδιδόμενα μικρόβια και ιούς είναι καλά τεκμηριωμένη.

Η αξιολόγηση του άρρενος και του θήλεος αναπαραγωγικού συστήματος των συντρόφων είναι σημαντική, διότι εκτός από την αναπαραγωγική υγεία του ζευγαριού μπορεί να επηρεαστεί και η υγεία των απογόνων. Το μικροβίωμα είναι το νέο ορόσημο. Μία πληρέστερη κατανόηση του ρόλου του αναπαραγωγικού μικροβιώματος υπόσχεται βελτιώσεις στις θεραπείες γονιμότητας, αλλά και λεπτομερή κατανόηση της αναπαραγωγικής υγείας στο σύνολό της.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Cariati, F., V. D’Argenio, and R. Tomaiuolo, The evolving role of genetic tests in reproductive medicine. J Transl Med, 2019. 17(1): p. 267. 

Tomaiuolo, R., et al., Microbiota and Human Reproduction: The Case of Female Infertility. High Throughput, 2020. 9(2). 

Tomaiuolo, R., et al., Microbiota and Human Reproduction: The Case of Male Infertility. High Throughput, 2020. 9(2). 

Brincat, D., et al., Male factors in ART outcome prediction. Gynecol Endocrinol, 2015. 31(3): p. 169-75. 

van Weert, J.M., et al., Performance of the postwash total motile sperm count as a predictor of pregnancy at the time of intrauterine insemination: a meta-analysis. Fertil Steril, 2004. 82(3): p. 612-20. 

Cariati, F.B., F.; D’Argenio, V, The laboratory assessment of sperm DNA fragmentation in infertile patients. Biochimica Clinica, 2020(44): p. 169-175.